Szkarlatyna - objawy i leczenie

Szkarlatyna, jakie są przyczyny szkarlatyny?

Szkarlatyna, inaczej płonica, jest jedną z najczęściej występujących chorób zakaźnych u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Czasami zdarza się, że chorują na nią również dorośli. Szkarlatyna to choroba bakteryjna wywoływana przez paciorkowce z grupy A (Streptococcus pyogenes). Wytwarzają one szereg toksyn, które są przyczyną powstawania objawów towarzyszących szkarlatynie. Płonica pojawia się zazwyczaj w okresie jesienno-zimowym. Dane epidemiologiczne bardzo wyraźnie wskazują, że w ostatnim czasie znacznie wzrosła zachorowalność na wszelkie choroby zakaźne, dotyczy to między innymi szkarlatyny. Wynika to z tego, że w czasie pandemii transmisja wirusów i bakterii była dużo niższa, ponieważ przebywaliśmy w izolacji i nosiliśmy maseczki. Dzieci nie chodziły do przedszkola i szkoły, więc nie przebywały w dużych skupiskach w zamkniętych pomieszczeniach. Powstał tzw. “dług immunologiczny”- nie nabyliśmy odporności poprzez  kontakt z patogenami. Po okresie pandemii dorośli wrócili do pracy, a dzieci do szkół i przedszkoli, więc znowu mamy bezpośredni kontakt z bakteriami i wirusami. Nasz osłabiony układ immunologiczny reaguje na to zwiększoną wrażliwością na patogeny wywołujące choroby zakaźne.

Szkarlatyna - objawy. Jak rozpoznać zakażenie szkarlatyną?

Szkarlatyna rozpoczyna się zazwyczaj wysoką gorączką, wymiotami, bólem brzucha, bólem głowy i gardła oraz złym samopoczuciem osoby chorej. Po 12 do 36 godzin pojawia się wysypka, jej nasilenie zależy od wrażliwości organizmu na działanie toksyn wytwarzanych przez bakterie. Gardło jest silnie zaczerwienione (płonące, szkarłatne gardło), obrzęknięte. Na migdałkach może pojawić się nalot, węzły chłonne podszczękowe są zazwyczaj bolesne i powiększone. Na początku szkarlatyna przypomina anginę, ponieważ wywoływana jest przez te same bakterie, ale w późniejszej fazie choroby pojawiają się objawy bardzo charakterystyczne dla szkarlatyny, czyli malinowy, truskawkowy język oraz wysypka przypominająca ukłucia drucianej szczotki. Wysypka nie pojawia się wokół ust i nosa tworząc tzw. trójkąt Fiłatowa. Zmiany skórne występują głównie w pachwinach, pod pachami, na tułowiu.  Objawy szkarlatyny są podobne u dorosłych i u dzieci. Dorośli chorują rzadziej, ale choroba może mieć u nich znacznie ostrzejszy przebieg.

Szkarlatyna u dzieci

Na szkarlatynę najczęściej  chorują dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Powodem jest przebywanie dzieci w skupiskach oraz brak przestrzegania zasad higieny. Choroba źle leczona lub nieleczona w ogóle może powodować groźne powikłania, dlatego należy zachować czujność i przy zaobserwowaniu niepokojących objawów, natychmiast zgłosić się do lekarza. U dzieci najczęściej występującymi objawami podczas szkarlatyny….

Szkarlatyna u dorosłych

Dorośli chorują na szkarlatynę znacznie rzadziej niż dzieci. U dorosłych szkarlatyna też jest wywoływana przez paciorkowce z grupy A (Streptococcus pyogenes). Objawy płonicy są podobne jak u dzieci, ale mogą mieć ostrzejszy przebieg .Są to: ogólne osłabienie, gorączka (39-40 stopni), ból gardła, nudności, wymioty, powiększone migdałki z białym nalotem, powiększone węzły chłonne w okolicy szyi, wysypka na tułowiu i kończynach, nalot na języku przybierający z czasem malinowy kolor. Do najczęściej występujących powikłań nieleczonej szkarlatyny należą: zapalenie ropne zatok, zapalenie ucha środkowego, ropne zapalenie podszczękowych węzłów chłonnych, zapalenie nerek, zapalenie stawów, toksyczne uszkodzenie mięśnia sercowego. 

Szkarlatyna w ciąży

Szkarlatyna nie jest bezpośrednim zagrożeniem dla płodu. Płonica w ciąży jest raczej rzadką przypadłością, ale jeżeli zdarzy się, że kobieta ciężarna choruje na szkarlatynę,  powinna niezwłocznie zgłosić się do lekarza i być pod stałą opieką lekarską. Jeśli w rodzinie kobiety w ciąży pojawi się szkarlatyna, należy unikać kontaktu z zarażoną osobą i zachowywać podstawowe zasady higieny. Leczenie ciężarnej chorej na szkarlatynę odbywa się podobnie jak u pozostałych, czyli stosuje się antybiotykoterapię oraz leki łagodzące objawy bólu gardła i gorączkę.

Jak wygląda szkarlatyna? Rozpoznanie szkarlatyny

Szkarlatyn rozpoczna się najczęściej wysoką gorączką (39-40 stopni), wymiotami, bólem głowy, gardła, złym samopoczuciem. Gardło jest silnie obrzęknięte i zaczerwienione (szkarłatne), na migdałkach może pojawić się nalot, szyjne węzły chłonne są zazwyczaj powiększone i bolesne.Po 12-36 godzinach od zakażenia pojawia się wysypka - są to bardzo drobne plamki lub grudki intensywnie czerwone (wyglądają jak po uderzeniu szczotką ryżową). Skóra jest szorstka w dotyku, po ucisku zaczerwienienie znika. Wysypka jest najwyraźniejsza na plecach, brzuchu, pod pachami, na wewnętrznej powierzchni ud i na policzkach. Skóra wokół ust i nosa jest blada, czyli niepokryta wysypką, jest to tzw. trójkąt Fiłatowa. W zgięciach łokciowych i w fałdach na brzuchu bardzo często występuje zaczerwienienie, które nie znika po ucisku (tzw. objaw Pastii). Jest to spowodowane zwiększoną kruchością drobnych naczyń krwionośnych. Po 4-7 dniach wysypka stopniowo zanika, zaczyna się łuszczyć skóra twarzy, a później tułowia. Najwyraźniejsze łuszczenie pojawia się na stopach i dłoniach. Język w pierwszych dwóch dniach choroby  jest silnie obłożony białawym nalotem, który potem złuszcza się ukazując obrzęknięte i mocno czerwone brodawki smakowe. Pojawia się bardzo charakterystyczny dla szkarlatyny objaw, czyli malinowy, truskawkowy język.

Jak wygląda język przy szkarlatynie?

Ważnym i dobrze widocznym objawem szkarlatyny jest wygląd języka. Język w pierwszych dwóch dniach choroby jest obłożony białym nalotem, następnie nalot ustępuje, widoczne są silnie zaczerwienione i powiększone brodawki smakowe. Jest to tzw. malinowy lub truskawkowy język. Malinowy język to charakterystyczny objawy dla szkarlatyny.

Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?

Szkarlatynę wywołują paciorkowce z grupy A (Streptococcus pyogenes). Choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub skażone bakteriami przedmioty (bielizna, pościel, ręczniki). Rozwojowi choroby sprzyjają niewłaściwe warunki sanitarno-higieniczne oraz przebywanie w dużych skupiskach ludzkich (internaty, szkoły, komunikacja miejska). Bardzo rzadko do zakażenia szkarlatyną może również dojść w wyniku spożycia zanieczyszczonej żywności (głównie jaj, mleka, przetworów mlecznych).

Dlatego szkarlatyna występuje głównie u dzieci, które dużo czasu spędzają z rówieśnikami w szkołach i przedszkolach w zamkniętych, niewietrzonych pomieszczeniach.  

Szkarlatyna - kiedy zaraża?

Osoba chora na szkarlatynę a nieleczona jest wysoce zakaźna pomiędzy trzecim a dwudziestym pierwszym dniem od początku choroby. Po wdrożeniu skutecznej antybiotykoterapii zakaźność skraca się do 24 godzin. Dużym problemem są bezobjawowi nosiciele. Szacuje się, że około ⅕ społeczeństwa jest nosicielem Streptococcus pyogenes. Są to głównie dzieci w wieku 5-15 lat. Mogą one zarażać osoby, z którymi się kontaktują, chociaż same nie mają objawów choroby.

Jak leczyć szkarlatynę? Jak wygląda leczenie szkarlatyny

Leczenie szkarlatyny polega na podaniu antybiotyków, które zwalczają paciorkowce. Są to preparaty penicyliny. Kuracja trwa zazwyczaj 10 dni. W przypadku uczulenia chorego na penicylinę stosuje się antybiotyki z grupy makrolidów (azytromycyna, klarytromycyna). Oprócz antybiotyków podaje się również leki działające objawowo, czyli zmniejszające gorączkę i ból gardła. Podczas leczenia szkarlatyny, ważne jest aby przyjmować antybiotyk regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza, dzięki temu stężenie antybiotyku we krwi będzie się utrzymywało na stałym poziomie.Nie wolno przerywać leczenia, nawet jeśli objawy szkarlatyny ustąpią. Bakterie mogą wtedy przetrwać w organizmie chorego i stanie się on nosicielem. Przebieg choroby powinien być kontrolowany przez lekarza, w ten sposób unikniemy powikłań. Oprócz antybiotykoterapii, warto podczas leczenia i rekonwalescencji zadbać o odpowiednią, lekkostrawną dietę oraz o odpowiednie nawodnienie organizmu. W większości przypadków przy zastosowaniu antybiotykoterapii leczenie szkarlatyny w warunkach domowych jest wystarczające. Jednak przy ciężkim przebiegu choroby i ryzyku powikłań może być konieczne leczenie w szpitalu.  Przechorowanie szkarlatyny nie chroni przed zachorowaniem na inne choroby wywoływane przez paciorkowce (np. angina, róża).

Szkarlatyna - powikłania szkarlatyny

W przebiegu szkarlatyny mogą pojawić się powikłania (szczególnie jeśli nie jest leczona). Są to tzw. powikłania wczesne: ropne zapalenie zatok przynosowych, ropne zapalenie szyjnych węzłów chłonnych, ropień okołogardłowy, ropne zapalenie ucha środkowego oraz mogą pojawić się także tzw. późne powikłania immunologiczne (rzadko u dorosłych), są to : ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, gorączka reumatyczna. Bardzo rzadkimi powikłaniami są zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie płuc.

Inne choroby, z którymi można pomylić szkarlatynę

Niektóre objawy szkarlatyny są niespecyficzne, dlatego można ją pomylić z innymi chorobami. Są to: choroba Kawasaki, inne zakażenia wywołane przez paciorkowce, reakcje alergiczne, różyczka, odra, kiła, wysypkowa postać jersiniozy, zespół wstrząsu toksycznego, ostra choroba retrowirusowa (pierwsza faza zakażenia wirusem HIV).

bostonka a szkarlatyna

Bostonka to choroba wywoływana przez wirusy, a nie przez bakterie, jak jest w przypadku szkarlatyny. Do zarażenia dochodzi poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej i drogą kropelkową (podobnie jak w przypadku szkarlatyny). Objawy bostonki  są mało charakterystyczne, dlatego można pomylić ją ze szkarlatyną, ospą, wysypką alergiczną. Początkowo pojawia się wysoka gorączka, dreszcze, bóle głowy i mięśni. W następnej fazie pojawia się grudkowata wysypka na dłoniach i stopach, zapalenie gardła i migdałków. W okresie zdrowienia dochodzi do złuszczania się naskórka z dłoni i podeszw stóp. Bostonkę od szkarlatyny odróżnia umiejscowienie wysypki. Przy szkarlatynie wysypka występuje na plecach, brzuchu, pod pachami na wewnętrznej powierzchni ud i na policzkach, przy bostonce pojawia się ona przede wszystkim na stopach i dłoniach i jest grudkowata, a nie jak w przypadku  szkarlatyny przypominająca ukłucia szpilką. Bardzo charakterystycznym objawem szkarlatyny jest malinowy język, który nie występuje przy bostonce
Czy na szkarlatynę choruje się raz?

Na szkarlatynę można chorować trzy razy, ponieważ bakterie ją wywołujące produkują trzy rodzaje toksyn. Po przechorowaniu jest się uodpornionym tylko na jeden dany typ toksyny.

Czy przy szkarlatynie można wychodzić na dwór?

Po podaniu właściwego antybiotyku osoba chora na szkarlatynę nie zakaża już po 24 godzinach. Najbezpieczniej jednak pozostać w domu przez około trzy doby i dopiero po tym czasie, jeśli chory nie gorączkuje i nie czuje się osłabiony, można wyjść na spacer.

Jak rozpoznać, czy to szkarlatyna? 

Zarówna szkarlatyna, jak i angina są wywoływane przez tą samą bakterię, czyli paciorkowca z grupy A - Streptococcus pyogenes, ale nie każdy paciorkowiec wywołujący anginę jest przyczyną  szkarlatyny. Wszystko zależy od tego czy paciorkowiec, który nas zakaził, jest wyposażony w jedną z toksyn powodujących szkarlatynę. Jeżeli dany paciorkowiec posiada toksynę - zachorujemy na szkarlatynę, jeżeli jednak jest to akurat ta toksyna, z którą już wcześniej się zetknęliśmy - nie dojdzie do zakażenia. Reasumując, bakteria bez toksyn lub z toksyną znaną już przez nasz układ odpornościowy wywoła anginę, nie szkarlatynę. Dlatego w początkowej fazie trudno jest odróżnić szkarlatynę od anginy. Jedynym testem diagnozującym, który możemy wykonać samodzielnie w domu jest test wykrywający w wymazie z gardła obecność bakterii Streptococcus pyogenes. Test taki można kupić w aptece. Jeżeli wynik będzie pozytywny, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Lekarz po zbadaniu pacjenta może podjąć decyzję  o wykonaniu badań laboratoryjnych. W okresie choroby białko C-reaktywne ( CRP) oraz odczyn Biernackiego (OB) są podwyższone. W badaniach laboratoryjnych krwi często występuje leukocytoza, czyli podwyższony poziom leukocytów w morfologii krwi obwodowej.

Czy na szkarlatynę istnieje szczepienie? Szczepionka na szkarlatynę

Niestety nie ma szczepionki, która by uchroniła nas przed zachorowaniem na szkarlatynę.

Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z przedmiotami, które są zakażone bakteriami. Dlatego, aby uchronić się przed zakażeniem, nie pozostaje nam nic innego, jak tylko przestrzegać podstawowych zasad higieny. Trzeba często myć ręce, nie używać przedmiotów osobistych osoby zakażonej. Jeżeli dojdzie jednak do zakażenia i  pojawią się  niepokojące nas objawy choroby, należy natychmiast zgłosić się do lekarza, który wdroży odpowiednią antybiotykoterapię, dzięki czemu nie dojdzie do groźnych powikłań.