Kiedy wykonać szczepienie przeciw tężcowi?

Tężec – groźna choroba zapomniana przez wielu. Kiedy się szczepić i co robić w razie zakażenia?

Choć wydaje się, że w dzisiejszych czasach tężec to już tylko przeszłość, rzeczywistość jest inna. Wciąż zdarzają się przypadki tej potencjalnie śmiertelnej choroby, a nieuświadomiona część dorosłych nie pamięta, kiedy ostatni raz przyjęła szczepionkę. Dlaczego tężec wciąż stanowi realne zagrożenie? Czym dokładnie jest ta choroba, jak się przed nią chronić i co robić w razie zakażenia? Czy tężec zagraża tylko dorosłym, czy również dzieciom?

Co to jest tężec i jak dochodzi do zakażenia?

Tężec (łac. tetanus) to choroba zakaźna, wywoływana przez toksynę produkowaną przez bakterię Clostridium tetani – beztlenowego laseczkowca, który występuje powszechnie w środowisku naturalnym, szczególnie w glebie, kurzu, na narzędziach rolniczych oraz w odchodach zwierząt.

Mechanizm zakażenia tężcem:

Do zakażenia dochodzi najczęściej przez:

• zanieczyszczone rany (głębokie nakłucia, skaleczenia, otarcia skóry),
  
  
• rany kłute, szarpane, zanieczyszczone ziemią lub odchodami,
  
  
• rany poparzeniowe, odmrożenia, miejsca po ukąszeniach,
  
  
• rzadziej – przez kontakt z zakażonym sprzętem medycznym (głównie w krajach rozwijających się).
  

Bakteria sama w sobie nie jest groźna – problemem jest toksyna (tetanospazmina), którą produkuje, gdy zaczyna się namnażać w warunkach beztlenowych, czyli np. w głębokiej ranie.

Czy tężec jest zagrożeniem tylko dla dorosłych?

Nie – tężec nie jest zagrożeniem wyłącznie dla dorosłych. Choroba ta może dotknąć osoby w każdym wieku, w tym noworodki, dzieci i osoby starsze. Szczególnie zagrożone są:

Noworodki (tężec noworodkowy):

• Występuje najczęściej w krajach rozwijających się, gdzie poród odbywa się w niehigienicznych warunkach.

• Zakażenie następuje przez kikut pępowiny, jeśli jest przecinany nasterylizowanymi narzędziami lub pielęgnowany skażonymi substancjami.

Śmiertelność noworodkowego tężca jest bardzo wysoka.Dlatego WHO zaleca szczepienie ciężarnych kobiet, by przekazały przeciwciała dziecku.

Dzieci:

W krajach z dobrze działającym programem szczepień (jak Polska), tężec u dzieci występuje bardzo rzadko.Ryzyko pojawia się u dzieci nieszczepionych lub z niepełnym cyklem szczepień, np. w wyniku zaniedbań lub przeciwwskazań medycznych.

Dorośli i osoby starsze:

Największą grupą ryzyka w krajach rozwiniętych są osoby starsze, które nie otrzymały dawek przypominających.Po 10 latach od ostatniego szczepienia odporność może znacząco spaść.

Tężec może zagrozić każdemu, kto ma otwartą ranę i nie ma aktualnej ochrony immunologicznej. Kluczem do zapobiegania zachorowaniu są szczepienia – zarówno podstawowe u dzieci, jak i przypominające co 10 lat u dorosłych.

Objawy tężca – jak rozpoznać chorobę?

Okres wylęgania tężca wynosi zazwyczaj od 3 do 21 dni (średnio 8 dni). Im krótszy okres inkubacji, tym cięższy przebieg choroby. Bardzo ważnym elementem jest czas, dlatego warto wiedzieć jak objawia się tężec, aby móc szybko zareagować.

Typowe objawy tężca to:

• Szczękościsk (trismus) – pierwszy i najbardziej charakterystyczny objaw,
  
  
• Sztywność karku i pleców,
  
  
• Bolesne, mimowolne skurcze mięśni (szczególnie twarzy i tułowia),
  
  
• Tzw. sardoniczny uśmiech (risus sardonicus) – grymas twarzy spowodowany skurczami mięśni mimicznych,
  
  
• Problemy z połykaniem,
  
  
• Skurcze krtani i przepony – mogą prowadzić do uduszenia,
  
  
• Napady drgawek i skurczów całego ciała, nasilane przez bodźce zewnętrzne (światło, dźwięki),
  
  
• Utrudnione oddychanie, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie.
  
  

Bez leczenia tężec prowadzi do śmierci w 10–50% przypadków – w krajach rozwiniętych śmiertelność jest niższa (ok. 10–20%), ale w krajach o słabym dostępie do opieki zdrowotnej przekracza nawet 70%. Jeśli zauważysz u siebie wymienione objawy, udaj się szybko do lekarza!

Rodzaje tężca

Istnieją różne formy tężca, zależnie od lokalizacji zakażenia i rozległości objawów:

• Tężec uogólniony – najczęstsza i najcięższa postać, obejmująca całe ciało.
  
  
• Tężec miejscowy – ograniczony do okolicy rany; może przejść w postać uogólnioną.
  
  
• Tężec noworodków – bardzo niebezpieczny, najczęściej w wyniku zakażenia kikuta pępowiny; występuje głównie w krajach rozwijających się.
  
  
• Tężec mózgowy (cefaliczny) – rzadszy, po urazach głowy; często prowadzi do trwałych uszkodzeń neurologicznych.
  
  

Kto jest najbardziej narażony?

Chociaż szczepienia znacząco ograniczyły zachorowalność, szczególnie narażone są osoby:

• niezaszczepione lub z przeterminowaną szczepionką,
  
  
• starsze (brak szczepień przypominających),
  
  
• pracujące w rolnictwie, ogrodnictwie, budownictwie,
  
  
• osoby bezdomne,
  
  
• mieszkańcy krajów rozwijających się.
  

Czasem nie wielka rana, może prowadzić do rozwoju tężca, dlatego nie bagatelizujmy nawet najmniejszych ran, jeśli nie posiadamy ochrony w postaci szczepienia.

Szczepienia przeciw tężcowi – kiedy i jak często?

Istnieje możliwość skutecznej ochrony przed zachorowaniem. W Polsce szczepienia przeciw tężcowi są obowiązkowe i bezpłatne:

Schemat szczepień:

• Pierwsze dawki: niemowlęta (2, 4, 6 miesiąc życia),
  
  
• Dawka przypominająca: 16–18 miesięcy, 6 lat, 14 lat, 19 lat,
  
  
• Dorośli: co 10 lat – przypomnienie jednej dawki (Td lub Tdap),
  
  
• W razie skaleczenia – dodatkowa dawka przypominająca może być wymagana, jeśli ostatnia była ponad 5–10 lat temu.
  
  

Ważne: Szczepienie można podać także po ekspozycji na zakażenie (np. przy zanieczyszczonej ranie), razem z immunoglobuliną.

Leczenie tężca – co zrobić w razie zakażenia?

Jeśli wystąpią objawy tężca, konieczna jest pilna hospitalizacja, często w oddziale intensywnej terapii.

Leczenie obejmuje:

• Podanie immunoglobuliny przeciwtężcowej (TIG) – neutralizuje toksynę,
  
  
• Antybiotyki (np. metronidazol) – eliminują bakterie,
  
  
• Oczyszczenie rany – usunięcie tkanek martwiczych,
  
  
• Leczenie objawowe – leki uspokajające, rozkurczowe, drgawkowe (np. diazepam, baklofen),
  
  
• Wsparcie oddechowe – czasem respirator, jeśli mięśnie oddechowe są porażone,
  
  
• Profilaktyka powikłań – np. zapalenia płuc, zakrzepicy.
  

Tężec a ciąża i dzieci

Szczepienie przeciw tężcowi w ciąży jest bezpieczne i zalecane – chroni zarówno matkę, jak i dziecko. W wielu krajach, gdzie tężec noworodków wciąż występuje, prowadzi się szczepienia kobiet ciężarnych jako część strategii eliminacji tej choroby.

Czy można zachorować na tężec więcej niż raz?

Tak. Przebycie choroby nie daje trwałej odporności, ponieważ nawet niewielka ilość toksyny wywołuje chorobę, ale nie stymuluje układu odpornościowego wystarczająco silnie, by wykształcić trwałe przeciwciała. Dlatego konieczne jest zaszczepienie się także po przechorowaniu tężca.

 Czy tężec można całkowicie wyeliminować?

W teorii – tak, ponieważ istnieje skuteczna szczepionka. W praktyce – nie, ponieważ bakteria Clostridium tetani nadal powszechnie występuje w środowisku, a wielu ludzi na świecie nie ma dostępu do szczepień.

Podsumowanie:

Tężec to choroba, która może rozwijać się po pozornie błahym skaleczeniu, ale jej skutki bywają tragiczne. Nie ma transmisji z człowieka na człowieka – jedyną drogą do zakażenia jest kontakt z bakteriami w środowisku. Dobrą wiadomością jest to, że szczepionka przeciw tężcowi jest bezpieczna, skuteczna i ogólnodostępna.

Pamiętaj:

✅ Sprawdź, kiedy ostatnio byłeś szczepiony.
✅ Zaszczep się przypominająco co 10 lat.
✅ W przypadku poważnej rany – skontaktuj się z lekarzem.
✅ Nie lekceważ szczękościsku ani skurczów mięśni – mogą być objawem tężca.