Afazja - przyczyny, objawy i leczenie

Afazja

Afazja to całkowita utrata zdolności mowy. Jest spowodowana ograniczonym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych, odpowiadających za mechanizm programujących czynności mowy u pacjenta, który opanował już mowę. Uszkodzenie może być częściowe lub całkowite. W anglojęzycznych krajach na częściowe uszkodzenia używa się dodatkowego określenia “dysfazja”.

Czym jest afazja? Przyczyny zaburzenia mowy

Afazja to schorzenie, które dotyka pacjentów posiadających już zdolność mowy, pisania i rozumienia. U pacjentów z afazją pojawia się zanik mowy oraz trudności z rozumieniem, pisaniem i czytaniem. Afazja nie jest chorobą - to pojęcie określa grupę objawów spowodowanych uszkodzeniem mózgu. Uszkodzenia mogą mieć różne przyczyny i dotyczą ośrodkowego układu nerwowego. Jedną z głównych przyczyn tego problemu są uszkodzenia powstałe na skutek chorób takich jak:

• udar mózgu
• proces ekspansywny
• otępienie

Nauka potwierdza, że zaburzenia mowy powstają nie tylko na skutek uszkodzenia ośrodka mowy w określonej części kory mózgowej w lewej półkuli. Obecnie wiemy, że afazja może być wynikiem uszkodzenia struktur podkorowych i wzgórza prawej półkuli, jak i włókien nerwowych, które łączą ośrodek mowy z innymi okolicami kory mózgowej. Afazja nie wynika z niedowładu, czy paraliżu mięśni odpowiadających za mowę, umieszczonych w krtani, czy jamie ustnej. Polega na trudności przekładania myśli na mowę.

Jak wygląda życie z afazją

Afazja jest zaburzeniem, która prowadzi do wykluczenia w społeczeństwie. Niemożność mowy, utrata zdolności porozumienia się z otoczeniem wpływa na relacje w najbliższym otoczeniu. Minimalna wiedza na temat afazji wśród naszego społeczeństwa pozwoliłaby na zrozumienie problemu osób dotkniętych tych zaburzeniem. Często osoby w najbliższym otoczeniu chorego nie podejmują prób porozumienia się z człowiekiem chorym, co powoduje pogłębienie izolacji chorego, a co za tym idzie - pogorszenie stanu psychicznego. Afazja jest dolegliwością, która występuje dość często. Należy pamiętać, że osoby chore nie doświadczają przemiany charakteru, czy też cech posiadanych przed chorobą. Oczywiście są przypadki, w których chory posiada dodatkowe zaburzenia neurologiczne, które mogą uszkodzić funkcje intelektualne. Pacjenci z samą afazją myślą tak samo, jak przed wystąpieniem tego zaburzenia. Jeśli twój bliski ma afazję, próbuj jak najczęściej nawiązywać kontakt. Nawet jeśli z pozoru wydaje się, że chory Cię nie rozumie.

Rodzaje afazji. Co należy wiedzieć o typach afazji?

Afazja zaczęła być opisywana po raz pierwszy w XIX wieku. Pierwsze wzmianki na temat tego schorzenia pojawiły się w Europie. Lekarz Broce i Wernicki rzucili inne światło na zaburzenia mowy nazywane afazją. Okazało się bowiem, że zaburzenie to można podzielić na co najmniej dwie grupy. Pierwszą z nich jest zaburzenie dotyczące generowania mowy, która polega na trudności w wypowiadaniu słów. Druga zaś dotyczy rozumienia mowy. Najczęstszymi przypadkami są afazje mieszane. Od nazwy lekarzy utworzona dwa rodzaje afazji “afazja Broki” oraz “afazja Wernickego”.

• Afazja Broki

Broce wykonał sekcję zwłok na pacjencie posiadającym afazję polegającą na rozumieniu mowy i zaburzeniu wypowiadania słów. Pacjent wypowiadał tylko wulgaryzmy w momencie napięcia nerwowego. Podczas sekcji Broce znalazł uszkodzenia na bocznej części płata czołowego lewej półkuli. Uszkodzenia te nazwał afemią, która z czasem została zmieniona na afazję. Okolica lewej półkuli, w której zostały zlokalizowane zmiany, została nazwana ośrodkiem Broki, czyli ruchowym ośrodkiem mowy. Afazja Broki charakteryzuje się całkowitym lub częściowym problemem z wypowiadaniem słów, jednak pacjenci dotknięci tym schorzeniem rozumieją wypowiadane słowa w sposób prawidłowy. Osoba posiadająca to zaburzenie ma problem z wypowiadaniem słów, nazywaniem przedmiotów, nie jest w stanie pisać i czytać. Chorzy w większości przypadków wypowiadają dźwięki, które nie przypominają słów. Istnieją przypadki, w których osoba chora jest w stanie wypowiedzieć sylaby, a nawet jakieś słowo. Najczęściej jest to wulgaryzm lub fragment modlitwy. Taki stan określamy mianem embolu. Tego rodzaju automatyzacja u chorego może zostać zachowana lub jest często wynikiem ćwiczeń logopedycznych. U osób z niewielkim uszkodzeniem ośrodka Broki nie występują pełne objawy. W tych przypadkach można prowadzić zajęcia logopedyczne oraz rehabilitację, która może przyczynić się do częściowego wypowiadania się. Osoby te często mają problem z używaniem przymiotników, znacznie łatwiej jest im wypowiedzieć czasownik lub rzeczownik. Dodatkowo w przypadku pojawienia się pojedynczych słów, osoby te często wypowiadają je bez przerwy, nie panując nad tym. Opisany przez Broca przypadek dotyczył znacznie większego uszkodzenia niż ośrodek Broki.

• Afazja Wernickego

Po doniesieniach Brocka, Wernicki opisał przypadki pacjentów, którzy potrafili się wypowiadać, jednak nie rozumieli mowy własnej i innych. U tych pacjentów zlokalizowano uszkodzenia bocznej powierzchni płata skroniowego, tę część mózgu do dnia dzisiejszego nazywamy okolicą Wernickego, czyli czuciowym ośrodkiem mowy. Mówimy tutaj o ośrodku czuciowym, bo jest związane ono z odbieraniem i rozumieniem mowy. Mowa u tych pacjentów jest płynna, intonacja, czy melodyjność są zachowane prawidłowo. Pacjent wypowiada słowa bez wysiłku, jednak tych słów jest dużo. Często zdarza się, że podczas dialogu pacjent nie dopuszcza do słowa innych. W tym schorzeniu dochodzi do zaburzenia tego, co się mówi. Osoby dotknięte afazją Wernickego mówią często słowa, które są nieskładne z resztą zdania. Występują tak zwane parafazje werbalne, czyli zastępowanie słów innymi niekoniecznie powiązanymi z tematem. Kolejnych objawem jest nielogiczne składanie zdań. Dodatkowo pacjenci są skłonni do powtarzania wcześniej wypowiadanych słów. Zaburzenie dotyczy również pisania i czytania to, w jakim stopniu problem jest, obecny zależy od nasilenia afazji. Podczas występowania afazji Wernickego następuje problem w nazywaniu rzeczy oraz powtarzaniu słów po innych. Nie jest to problem z mową, lecz przetwarzaniem informacji od innych. Obecne badania dowodzą, że pacjenci, którzy posiadają pełne objawy tego schorzenia posiadają znacznie większe uszkodzenia niż ośrodek Wernickego. 

Klasyfikacja zaburzeń afatycznych

Powstało kilka klasyfikacji tego schorzenia. W zależności od autora klasyfikacje będą się różniły.

Obecnie stosuje się klasyfikację afatyczną T.H. Weisenburga i K.E. McBride. 

• afazja głównie ekspresyjna, ruchowa, motoryczna- gdy głównym objawem jest zaburzenie mowy
• afazja głównie impresyjna, czuciowa, sensoryczna- gdy przeważają objawy z rozumieniem mowy
• afazja mieszana (czuciowo-ruchowa), gdy występują zaburzenia mowy i rozumienia
• afazja całkowita- gdy występuje całkowite zaburzenie mowy i rozumienia
• afazja amnestyczna - zaburzenia polegające na niemożności nazywania przedmiotów, logicznego składania zdań oraz odnajdywania prawidłowych słów podczas konwersacji.

Klasyfikacja zaburzeń afatycznych w Polsce

W Polsce najczęściej stosuje się klasyfikację A.R Łurii

Afazje polegające na zaburzeniach mowy ekspresyjnej

• Eferentna ruchowa (kinetyczna) - wynika z uszkodzenia ośrodka Broki, jej objawy są bardzo zbliżone do tych przedstawionych przez Broca. Łurii dodatkowo uważa, że zaburzenia dotykają również melodyjności i płynności.
• Aferentna ruchowa (kinestetyczna) - dochodzi do niej na skutek uszkodzenia zakrętu zaśrodkowego w obrębie kory czuciowej. Objawem tej afazji jest mieszanie się głosek. Podobne zaburzenie pojawiają się w piśmie. Głównym problemem pacjentów z tym zaburzeniem jest układanie warg i języka tak, aby wypowiadać prawidłowo głoski. 
• Afazja dynamiczna - osoba chora nie potrafi w sposób logiczny rozwinąć swojej wypowiedzi. Na zadane pytania odpowiada krótką odpowiedzią. Znacznie trudniej jest znaleźć tej osobie odpowiednie czasowniki niż rzeczowniki

Afazje polegające na zaburzeniach mowy impresyjnej

• akustyczno-gnostyczna - jest wynikiem uszkodzenia ośrodka Wiernickego, objawy są praktycznie takie same jak opisane zostały przez lekarza, od którego nazwano ten ośrodek czuciowy
• akustyczno-mnestyczna - uszkodzenie nie dotyka całego ośrodka Wiernickego. Zdolność mowy jest nienaruszona, jednak pojawiają się problemy z pamięcią. Problemy te pojawiają się w momencie zapamiętywania kilku słów. Objaw ten wpływa również na rozumienie dłuższych wypowiedzi.
• semantyczna - powstaje w wyniku uszkodzenia okolicy na styku płatów ciemieniowego, skroniowego i potylicznego. Objawem jest brak rozumienia sensu dłuższych wypowiedzi.

Jak diagnozuje się afazję?

Afazja jest schorzeniem, które powinno być diagnozowane przez neurologa. Tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny jest badaniem, które zobrazują struktury mózgu i pokażą ewentualne uszkodzenia mózgu. U niektórych pacjentów afazja może być przyczyną obecności guza zlokalizowanego w ośrodku mowy. 

Leczenie afazji

Afazja nie jest chorobą, lecz powikłaniem po uszkodzeniu mózgu lub występowaniu nieprawidłowości w jego budowie. Wprzypadku występowania guza zaleca się jego usunięcie, jeśli jest to możliwe. Decyzje te podejmuje się po ocenie korzyści nad ryzykiem. U osób z uszkodzeniami ośrodka mowy w stopniu małym zaleca się również rehabilitację oraz zajęcia logopedyczne. Terapia logopedyczna podczas występowania afazji w stopniu łagodnym przynosi pożądane efekty.

Czy afazję da się wyleczyć?

W zależności od przyczyny występowania afazji rokowania są różne. Osoby posiadające afazję związaną z występowaniem guza, są poddawane operacji i często wracają do stanu sprzed choroby. Pacjenci posiadający afazję związaną z uszkodzeniem ośrodka mowy są skazani na długotrwałe ćwiczenia, które są w stanie poprawić komfort życia. W leczeniu afazji stosuje się również farmakologię. Leki poprawiające krążenie w mózgu oraz przyspieszające regenerację w połączeniu z rehabilitacją mogą przynieść pożądany skutek.

Afazja - najczęściej zadawane pytania

Kto diagnozuje afazję?

Afazja jest dolegliwością neurologiczną, co oznacza, że w celu potwierdzenia podejrzenia, należy udać się do neurologa. Trzeba jednak pamiętać, że chcąc dostać się do neurologa na Narodowy Fundusz Zdrowia, należy mieć skierowanie od lekarza rodzinnego. 

Dysfazja i afazja u dzieci - czy to jest to samo schorzenie?

Dysfazja i afazja u dzieci to jedno i to samo schorzenie. W krajach anglojęzycznych używa się pojęcia dysfazja, zaś w Polsce schorzenie to częściej występuje pod nazwą afazja.

Czy afazja jest uleczalna?

Afazja może mieć różne przyczyny. Podczas występowania guza, który powoduje uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za ośrodek mowy, pacjenci często wracają do stanu sprzed choroby. Jeśli mamy do czynienia z afazją związaną z urazem, należy wdrożyć odpowiednie ćwiczenia logopedyczne, chociaż tutaj rokowania są zależne od wielkości urazu. Jeśli afazja jest następstwem choroby, rokowania są również zależne od stopnia uszkodzenia. 

Czym jest afazja ruchowa?

Afazja ruchowa jest nazywana afazją motoryczną. Polega na utrudnionym mówieniu tego, co pacjent ma na myśli. Może występować w formie lekkiej lub zaawansowanej.

Czym jest afazja mieszana?

Rodzaj afazji, w której jednocześnie występuje afazja czuciowa oraz ruchowa. U tych pacjentów dochodzi do uszkodzenia ośrodka odpowiedzialnego za rozumienie mowy oraz jej wypowiadanie.

Afazja może mieć różne stopnie nasilenia. Najważniejsze jest znaleźć przyczynę występowania choroby. Wtedy łatwiej jest wdrożyć odpowiednie leczenie. Dlatego wszelkiego rodzaju zaburzenia mowy powinniśmy skonsultować z neurologiem. Należy również pamiętać, że osoby z afazją wymagają szczególnego zrozumienia. Izolowanie osób z afazją pogłębia stany lękowe pacjentów i nie sprzyja poprawie stanu zdrowia. Dlatego jeśli w Waszym otoczeniu znajdują się osoby posiadające objawy afazji, powinniśmy otoczyć ich szczególną troską.